Foto’s klik hier

Lezing mijnongevallen Monuta

Wim Schoenmaekers www.mijnbouwwim.nl

Ondanks dat de Nederlandse mijnen al decennia gesloten zijn dreunen de gevolgen van een ongeval zelf opgelopen door levenslange invaliditeit, beroepsziekte, stoflongen of asbest.

Dan de dodelijke ongevallen van vaders, broers en zonen .

Aan hen en de nabestaanden draag ik deze lezing op.

Zij mogen nooit worden vergeten.

Daarom houden wij ook nog iedere derde zondag van de maand een Koempelmis.

Velen van de achtergebleven kinderen hebben hun vader nooit gekend of zij zijn na het ongeval pas geboren.

Wij geven hierbij uiting dat wij de achtergebleven een arm als troost om hun schouders leggen.

Zij dragen de last levenslang mee.

De slachtoffers zien wij niet maar zijn wel onder ons.

Tegenwoordig vallen ook nog veel slachtoffers in het buitenland die dit gevaarlijke beroep nu nog uitoefenen

Denk aan Soma Turkije 301 mannen op 13 mei 2014

Veiligheidsvoorschriften ter voorkoming mijnongevallen

Heel belangrijk in de mijnbouw zijn de werkzaamheden brandwacht en mijnrevisie

Mijnrevisie heeft tot doel na enkele stopdagen de gewone werkzaamheden veilig kunnen worden hervat.

Verboden is dat de onderhoudsman gebruik maakt van een locomotief, het uitsluiten dat hem zelf een ongeval overkomt.

Naar verafgelegen afdelingen mag hij gebruik maken van een spoorfiets.

Hij moet een benzinelamp meenemen, bandsleutels notitieboekje, potlood ,horloge, bandmes en krijt.

Alles wat hij ontdekt wat niet behoorlijk is moet worden genoteerd.

Luchtdeuren, steenval.

Het is te uitgebreid om dit alles met u te bespreken.

Brandwacht

Controleren van hijsinrichtingen, transportbandinstallaties,

De ligging van de goten ten opzichte van de ondersteuningen in gangen, pijlers doortochten in de in aangetroffen machines in de buurt van branbare stoffen.

Teveel om weer op te noemen.

De ongevallen.

Gedurende het jaar 1960 vonden in de Nederlandse steenkolenmijnen onder en bovengronds in totaal 18268 ongevallen plaats. Ongevallen overkomen aan personeel in dienst van aannemers zijn niet inbegrepen

Arbeidsongeschiktheid

	1956	1957	1958	1959	1960
Totaal ongevallen	21024	21210	20685	19480	18268
Verzuim:	%
1t/m 2 kalenderdagen	34,10	33,75	31,82	31,55	31,88
3t/m 21 kalenderdagen	56,14	56,45	57,35	57,25	56,67
22t/m 42 kalenderdagen	7,41	7,58	7,99	8,25	8,65
43en meer kalenderdagen	2,26	2,18	2,71	2,84	2,75
Dodelijke ongevallen	0,09	0.04	0,13	0,11	0,05

Duidelijk ongunstige pieken komen voor in

1940-1943.

Daar er geen massale ongevallen (= 5 en meer slachtoffers) zijn voorgekomen , mag worden aangenomen dat psychologische invloeden een rol hebben gespeeld.

1946. Staatsmijn Wilhelmina, ten gevolge van een mijngasontploffing 8 slachtoffers

1946. Mijn Laura instorting 5 slachtoffers.

1947. Staatsmijn Hendrik ten gevolge van koolmonoxide als gevolg van een brand 13 doden.

1958. Staatmijn Maurits werden bij een instorting in een pijler 7 personen gedood.

1960. het verslagjaar het laagste cijfer van de desbetreffende periode.

Oorzaken van dodelijke ongevallen voorgekomen in de steenkolenmijnen in de jaren 1936 t/m 1960.

electrische stroom 3

ontplofbare stoffen 4

mijngas en kolenstof ontploffingen 8

vallen kantelen enzovoorts van voorwerpen 19

slechte atmosfeer 23

bewegende machinedelen 22

vervoer 116

steen- en kolenval 193

overige 34

Vervoer in schachten

Van Personen

Van materiaal

In bovenstaand geval was verzuimd de rem weer in werking te stellen.

Een lift ging over het schachtwiel en stortte 1000 meter diep en was nog zo groot als een accordeon.

De klap van de val werd in alle omliggend mijnen gevoeld en er werd gedacht aan een heel zware aardbeving

In hellingen.

Door het breken van de kabel waardoor kolenwagens met hoge snelheid naar beneden suisden met alle gevolgen van dien.

In af- en toevoer galerijen.

Sleepbakkenvervoer en ondanks verbod die galerijen te betreden.

Door handkracht

Door trekdieren

Locomotieven

De persluchtlocomotieven hadden slechts een zitplaats.

Moesten achterom kijken of met het hoofd buitenboord.

Bij de electrische loc’s was sprake van het zelfde euvel

De diesels hadden aan de beide uiteinden een zitplaats.

Locomotieven met wagens

Zie krijttekening

Ongeval in vervoer

Steen en kolenval

In werkplaatsen

Vallen en kantelen en werpen met voorwerpen

In schachten

In hellingen losraken breeken van de kabels

Korte toedracht en oorzaak van ongeval

ondergronds	Bezig zijn met omzetten van houtbblokken.Vond plotseling een instortng plaats. Slachtoffer werd bedolven onder stenen.
	Bij het betimmeren geraakte getroffene onder plotseling neervallend gesteente
	Getroffene was belast met het toezicht op een verbindingspunt van twee transportbanden. Op onverklaarbare wijze is hij met zijn arm meegetrokkengeworden tussentussen traansportband en laadsnaveltrommel
	In een pijler bedolven onder klok
	Getroffene let zich vervoeren in een lift van een tussenschacht. Toen hij wilde uitstappen op een tussenverdieping werd de lift plotseling omhoog getrokken waardoor getroffene met de rugtegen het dak van de laadplaats terecht kwam en daarna in de schacht omlaag viel.op
	Neerstorten met lift in een tussenschacht oor kabelbreuk
Bovengronds	Getroffene werd levensloos gevonden naast een stilstaande wagon. Hoogstwaarschijnlijk bekneld geraakt tussen de buffers van twee wagons
	Bij het wegnemen van een stijl brak een bank door en deze sloeg verschillende stempels weg.Door een van die stempels werd hij geraakt

Mijngasontploffingen

Verstikkende of bedorven atmosfeer

Gebruik ontplofbare stoffen

Electrische stroom

Bewegende machinedelen en drijfwerk

Afspringen splinters stofdelen en steentjes

Struikelen, vallen, stoten, verzwikken knellen kneuzen

Waterdoorbraak

Marcinelle de mijn Le Bois du Cazier

Rampen: de verongelukte mijnwerkers kwamen vaak na dagen of weken bovengronds.

In verband met hitte heel vaak in staat van ontbinding.

Werden begraven in binnen kisten materiaal zink waren

Na ruimen graf geeft dat problemen.

Nederlandse mijnen zijn de veiligste maar vergeet niet dat het aantal alhier heel weinig is in verhouding met het buitenland.

In het buitenland zijn ook veel meer gasrijke mijnen

Er waren maar vier Nederlandse mijnen de Staatsmijnen

De particuliere mijnen waren buitenlands bezit

Behalve de Domanialemijn dat wisselde

Oranje Nassaumijnen eigenaar de Wendel (Frankijk)

Laura en Vereeniging Belgisch Kapitaal

in 1899 werd in Brussel de werkmaatschappij Société des Charbonnages Réunis Laura & Vereeniging S.A. opgericht door de Belgische oud-generaal Albert Thys en werden aandelen uitgegeven.

Willem Sophia Belgische firma Société Anonymes des Charbonnages Néérlandais Willem et Sophia

Domaniale

De spoorwegmaatschappij werd de Akens-Maastrichtse Spoorwegmaatschappij genoemd. De mijnen werden zodoende min of meer Duits bezit

In 1919, na verscheidene jaren van onderhandelen over de verdere ontwikkeling van de Domaniale mijn besloten de Spoorwegmaatschappij en de Nederlandse regering om de pacht van de mijn te beëindigen, en verder mijnbouw aan de Staat te laten. De mijn werd toen in feite een Staatsmijn. De aandeelhouders van de spoorwegmaatschappij gingen echter niet akkoord. De belangrijkste aandeelhouder was een in Rotterdam gevestigd. Dit consortium pachtte nu de mijn. In 1925 werd de naam Akens-Maastrichtse Spoorwegmaatschappij veranderd in Domaniale Mijn Maatschappij NV, en zo bleef het tot de jaren zestig.

Ongevallen

Ongevallenrente werd uitgekeerd door de RVB (Rijks Verzekerings Bank).

Voor de restcapaciteit werden de mijnwerkers bovengronds ingezet op een voor hen geëigende werkplek.

Jan Umberto Stroom verongelukt in le Bois du Cazier Marcinelle

Jan Stroom begraven in Heerlen

Ongevallen en rampen

Waken voor uitvallen Klok

Sargdeckel

Voorkomen Beknellingen nooit begeven tussen twee kolenwagens

Afvallen

Verdrinkingen

Mijngasontploffingen

Mijnbranden

Koolzuurgas

Koolmonoxide

Rangeren

Omvallende mijnwagens (geleerd weg te springen en niet proberen tegen te houden.

De dodelijke slachtoffers werden in de verbandkamer gewassen en daarna opgebaard in het lijkenhuisje.

Ze hebben het allemaal gedaan in het belang van het bedrijf.

Materiaal altijd op transportmiddelen aan het eind afpakken.

Let op lussen in kabels

Pak nooit draad van een transportmiddel af om meer kracht te zetten dit om je hand te bevestigen. Men wordt gegarandeerd meegesleurd.

Blijft dit haken in het transportmiddel is het einde zoek.

In bevaarbare op en neerbraken en is personenvervoer toegestaan zonder seingever direct instappen na het sein.

Transportbanden

Afstappen op de geeigende plaatsen en niet varen over de keerrol

In verband met werkzaamheden aan het andere band is het mogelijk dat dit in tegengestelde richting loopt.

Machinisten loop nooit voor een lopend machine men hoeft maar te struikelen.

Ga nooit in een afgesloten gedeelte in verband met koolzuurgas.

Diesellocs niet stationair laten lopen in afgesloten ruimtes koolmonoxide

Heel belangrijk is dat de mannen van de reddingsbrigade een loodzware taak hadden.

Maar de koempels die er ook betrokken waren kregen geen arm om de schouder Sop het maar op

Lijkenhuisje.

Na gewassen te zijn in de verbandkamer werd de overleden kompel opgebaard in het lijkenhuisje

Op een bepaald moment werd de wet op de lijkbezorging veranderd en werden opgebaard in het ziekenhuis Heerlen.

Ik kan mij herinneren op een blauwe steen.

Traumateams hebben wij nooit van gehoord

Zwarte doeken werden opgehangen in kerk

Qua veiligheidsvoorschriften en werkwijzen hadden de gezamenlijke steenkolenmijnen een beleid.

Dit gold ook voor het Pensioenfonds, ziektekas ziekenfonds ook AMF BFM

Reeds op 1 januari 1856 was er bij de Domaniale Mijn in Kerkrade een ondersteuningsfonds opgericht. Dit fonds voorzag in ouderdomspensioen, weduwe- en wezenpensioen, geneeskundige behandeling en vergoeding van begrafeniskosten. De overige mijnondernemingen volgden de een na de ander.
In 1911 volgde als laatste de Staatsmijnen. In dat jaar werd het Ondersteuningsfonds Staatsmijnen opgericht. Dit laatste fonds is daarom belangrijk, omdat het als het ware model heeft gestaan voor het Algemeen Mijnwerkersfonds dat zeven jaar later zou worden opgericht.

Rijksverzekeringsbank

Ingevolge de bepalingen van de ongevallenwet1921 heeft een weduwe recht op een rente van 30% van het dagloon van f 16,00bijvoorbeeld is f 4,80

Een halve wees 15% is f 2,80

De maximale rente is 60%

Zijn er 3 kinderen dan is dat per kind Weduwe 30% plus drie kinderen 3maal 15% = 45% totaal 75%

Maximaal 60%

Verdeling moeder 30/75 maal 60% 24%

Elk kind 15/75 maal maal 60% = 12% maal 3= 36% plus moeder is 24% = 60%

Volle wezen per kind 20% ook met een beperking totaal van 60% van het dagloon

Vergoeding begrafeniskosten 30 maal dagloon.

Dagloon weer f 16,00

Begrafeniskosten 30 maal f 16,00 = f 480

Ingevolge artikel 32 van de Ongevallenwet eindigt het recht op rente van een weduwe die hertrouwt

Als afkoopsom ontvangt zij een bedrag ineens van tweemaal haar jaarrente .Deze bepaling is van overeenkomstige toepassing op de man die recht op rente ontleent aan het overlijden zijner echtgenote .

Ingevolge artikelen in de Armenwet tot een beloop van acht gulden per dag

a. onvervreemdbaar

b. niet vatbaar voor verpanding of belening

c. niet vatbaar voor executoriaal of conservatoir beslag nog voor faillissementsbeslag.

De lastgeving om enige schadeloosstelling te ontvangen kan steeds worden herroepen .

Alle hiermede strijdige overeenkomsten zijn nietig.

Dan: in die tijd was er ook sprake van burenhulp

De naaste buren gingen rond met de collectebus als tegemoetkoming van de zware uitgaven.

De meeste nabestaanden werden geholpen door de familie. De schuld die daardoor ontstond werd in kleine termijnen afgelost.

Joosten

Als jonge jongen verongelukt op de dag dat De Sterre der Zee in Schandelen werd ingehaald.

Wij zaten voor de processie op school te wachten en kwam dat slechte nieuws.

Begrafenissen werden opgeluisterd door

Harmonieorkesten met omfloerste trommen

Bergkapel Domanialemijn, Oranje Nassau. Staatsmijn Wilhelmina Staatsmijn Emma

Kruis met zwart lint

Veel kinderen hebben vader nooit gekend om dat moeder tijdens het ongeluk in verwachting waren en werden geboren na het ongeval of klein waren

Tijdens de begrafenis werden de kleintjes opgevangen door bekenden

Het graf en de huur daarvan kwam voor rekening van de nabestaanden

- de familie werd verwittigd door de mijnpolitie of de pastooro .

- regelde de ter aardebestelling

- de begrafeniskosten betaald door de mijnen hier heb ik verschillende uitspraken over gehoord. De familie ondersteunde de nabestaanden

- het muziekkorps van de mijnen werd ingeschakeld

- de direct koempels kregen geen betaald verlof. Heb zelf verlof bij de begrafenis moeten opnemen.

- was het huis van de mijn of AMF moest de weduwe daarna het pand verlaten.

Datum ramp	Waar	oorzaak	Dodelijke slachtoffers
11-9-1944	Mijn Grimberg Bergkamen	Bombardement	107
10-3 1906	KLa Coouerière Frankrijk	Mijngasontploffing	1099
24-3-1947	Staatmijn Henrik Brunssum
19-3-1967	Stronemanmine Nieuw Zeelans	Mijngasontploffing	19
16-3-1944	Mijn Hansa Dortmund	Mijngasontploffing	94
4-7-1940	Mijn Hansa Dortmund	Mijngasontploffing	52
13-7-1928	Staatmijn Henrik Brunssum	Mijngasontploffing	13
8-8-1956	Marcinelle Le Bois u Xazier	Brand	262
7-2-1962	Mijn Luisenthal Völklingen	Mijngasontploffing	299
11-2-1952	Minister Stein Dortmund	Mijngasontploffing	136
20-2-1946	Mijn Grimberg 3-4 Bergkamen	Mijngasontploffing	405
9-3-1962	Mijn Sachsen in Hamm Heesen	Mijngasontploffing	31
21-10-1930	Anna 2 Alsdorf in de nabijeid van Schacht Eduard	Mijngasontploffing	271 doden en 304 zwaar gewonden
	Zo kunnen wij nog een tijd doorgaan

Verslag van een jonge nabestaande

Je hebt gelijk: we waren nog erg jong op dat moment. Ik weet eigenlijk maar op 2 vragen een antwoord:

De pastoor kwam de familie inlichten, maar ik weet natuurlijk niet meer of hij alleen was.

Het huis: dat is een verhaal apart: mijn vader had op de dag van zijn ongeluk de papieren bij zich om de financiering voor de nieuwbouw te regelen. Dat heeft mijn moeder daarna gewoon doorgezet. Het huis was dus niet van de mijn, maar van hun zelf.

Voor zover ik weet heeft ze wel mentale steun ondervonden. Er kwam regelmatig een sociaal/maatschappelijk werkster van de mijn op bezoek, om te informeren of alles nog naar wens verliep. Dat laatste kan ik mij nog goed herinneren. Ze heette mw Smits en kwam uit Roermond.

Veel succes met de lezing en groeten.

Begrafenis Hurkxcens

2.

Wiel Tatusch kwam uit school (6 jaar) werd verwittigd door buurvrouw

Daarom zo snel mogelijk nabestaanden inlichten voor einde dienst want dan ging de buurman het mededelen foute boel.

3.Jongkind

Vader verongelukte op de verjaardag van zijn zoontje

Fatsoen:

Kwam vroeger een begrafenisstoet langs dan stopte men met auto fiets of te voet.

Mannen namen hun hoed af en knielden zelfs en allen sloegen meestal een kruis.

1917

Niet bewezen moord zelfmoord of ongeval

Ongevallen in verband met oorlog 14-18 productie zonder geoefend personeel

Dan:

Redden van verongelukten en zelf de dood vinden

Reddingsbrigade

Reddingsbrigade Blumenthal

Reddingsbrigade Staatsmijn Emma

Kleding in rouwperiode

Dames zes weken in het zwart

Hoejes met valiezen

Mannen eeen zwarte pastil op de armsmouw genaaid.

Zwarte dassen

Bombardement mijn Grimberg

11-9 1944

107 slachtoffers Hoofdzakelijk krijgsgevangenen

Staatstoezicht op de mijnen

Ik zal nu wat nader ingaan op de gevaren waaraan onze koempels bij de kolenwinning waren blootgesteld. En wat belangrijker is: wat eraan werd gedaan om die risico’s te beperken. Tevens komt aan de orde de wijze waarop werd omgegaan met ongevallen.

Als het gaat om dodelijke slachtoffers vormden instortingen het grootste gevaar. Instortingen zijn uit het dak van de ondergrondse werken vallende kleinere of grotere hoeveelheden stenen

en/of kolen. Of en in welke mate instortingen tot ongevallen leiden hangt af van de plaats en de omstandigheden waaronder dat gebeurt. Het bedolven worden onder uit het dak vallend materiaal bijvoorbeeld is meestal fataal.

Dramatisch zijn de instortingen waarbij een of meerdere mijnwerkers worden opgesloten en geen kant meer op kunnen. Dat zijn uiterst bedreigende toestanden waaruit de mijnwerkers zo snel mogelijk bevrijd moeten worden. Een van de grootste risico’s is zuurstoftekort.

Van ervaringen in het buitenland weten we dat die bevrijding soms zeer complex en spectaculair kan zijn.

Minder voorkomend maar nog catastrofaler zijn branden en ontploffingen. Dat kunnen ontploffingen zijn van mijngas of van kolenstof. De kolenstofexplosies veroorzaken in het algemeen de grootste schade, dus ongevallen. Gelukkig komen ontploffingen, zeker het ontploffen van kolenstof, maar zeer sporadisch voor.

Voor deze dramatische gebeurtenissen hielden alle mijnondernemingen goed geoefende en continu inzetbare reddingsbrigades achter de hand. Met gevaar voor eigen leven gingen de leden van die brigade naar het rampgebied toe om te doen wat mogelijk was en om te redden wat er te redden viel. Helaas konden ze niet altijd voorkomen dat hulp voor enkele koempels te laat kwam.

De Nederlandse mijnbouw is in totaal door vijf keer door een ramp getroffen. De twee grootste rampen deden zich voor in 1928 en 1947. In beide gevallen vielen telkens dertien dodelijke slachtoffers te betreuren.

Het is aan Napoleon Bonaparte te danken dat het werken in de mijnen veiliger werd. Hij kondigde in 1810 veiligheidsmaatregelen af en regelde het toezicht op de naleving van die voorschriften. In Nederland is aan dat toezicht gestalte gegeven door de instelling van Staatstoezicht op de Mijnen. Zodoende is door een niet aflatende druk van Staatstoezicht met de wet in de hand op den duur bij de mijnondernemingen een betere veiligheidsmentaliteit ontstaan. In de praktijk betekende dat een soort cultuuromslag bij de kolenwinning, in die zin dat de kolenproductie niet langer prioriteit kreeg boven de veiligheid en gezondheid van de mijnwerkers. Met andere woorden: het welzijn van de koempels vormde bij de bedrijfsvoering een steeds belangrijkere factor.

Om zicht te houden op de veiligheidssituatie in de mijnen waren de mijnondernemigen verplicht om alle ongevallen met een verzuimduur van twee of meer dagen schriftelijk te melden aan Staatstoezicht. Ernstige ongevallen, dat wil zeggen ongevallen met een verzuimduur van zes of meer weken en dodelijke ongevallen, moesten onverwijld telefonisch aan Staatstoezicht worden gemeld. Die verplichting gold zeven dagen in de week en vierentwintig uur per dag. Zo’n melding betekende voor Staatstoezicht dat één of twee inspecteurs, afhankelijk van de ernst van het ongeval, onmiddellijk, dus ook ‘s nachts en op zondag naar de plaats van het ongeval gingen om de toedracht vast te te stellen en zich een beeld te vormen van de plaatselijke situatie. Belangrijk in dit verband was het voorschrift dat de ongevalssituatie slechts mocht worden gewijzigd met toestemming van de onderzoekende inspecteur van Staatstoezicht, tenzij die wijziging noodzakelijk was om hulp te kunnen bieden aan de getroffene. Uiteraard bevorderde dit voorschrift in hoge mate het verkrijgen van een reëel beeld van de ongevalssituatie en werd er tevens op een verantwoorde wijze recht gedaan aan de getroffene. Bovendien bleven ontoelaatbare praktijken erdoor minder snel onopgemerkt.

Het onderzoek hield bij het vaststellen van de oorzaak van het ongeval in het horen van getuigen en, indien mogelijk, de getroffene. De verhoren werden woordelijk op schrift vastgelegd en later in het ongevalsrapport opgenomen.

Naast het verkrijgen van inzicht in het gebeurde ging het er bij het onderzoek ook om beantwoording van de vraag of er al dan niet sprake was van nalatigheid of nog erger. Verder werd nagegaan of bij het ongeval ontbrekende of ontoereikende veiligheidsvoorzieningen een rol hadden gespeeld.

Indien ernstige tekortkomingen werden vastgesteld, werd proces-verbaal opgemaakt, dat via het openbaar ministerie werd voorgelegd aan de rechter. Dodelijke ongevallen moest Staatstoezicht tevens zo spoedig mogelijk schriftelijk rapporteren aan de minister van Economische Zaken.

Uiteraard werden de slachtoffers van een ongeval zo snel mogelijk geholpen. Voor zover mogelijk en nodig reeds ter plaatse van het gebeurde. Daarna werden zij overgebracht naar de bovengronds op de mijn ingerichte eerste hulppost. In veel gevallen was daar ook een arts aanwezig. Elk ongeval bleef onder de aandacht van Staatstoezicht totdat de toedracht volledig duidelijk was. Met de sociale afwikkeling van de ongevallen had Staatstoezicht evenwel geen bemoeienis. Zo speelde

Staatstoezicht bijvoorbeeld geen rol bij het informeren van de naasten of het begeleiden van getroffenen naar het ziekenhuis.

Bij een ongeval mocht geen transport meer plaatsvinden in de afdeling.

Er werd door de locomotiefmachinist een ongevallenwagen (voorzien van een rood kruis) waar men van achteren een brancard in kon schuiven opgehaald.

Het akeligste wat ik in 2014 heb ervaren is dat een organisatie voor Halloween had gedacht om verongelukte mijnwerkers om het griezelig te maken wilde uitbeelden.

Smakeloos

Doorgaan met de sociale afwikkeling van ernstige en dodelijke ongevallen.

Foto gemaakt door Ben de Bruijn

terug